AI dự báo trở thành mặt trận cạnh tranh chiến lược mới trong tương lai giữa Mỹ và Trung Quốc. (Nguồn: Fox News)
Trong lịch sử, đổi mới công nghệ đã thúc đẩy sự phát triển quốc gia và nâng cao vị thế trên trường quốc tế. Hiện nay, trí tuệ nhân tạo (AI) được xem là giai đoạn quan trọng tiếp theo, có khả năng quyết định ưu thế công nghệ toàn cầu trong tương lai.
Ngày 23/1, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chính thức tuyên bố ngành công nghiệp AI là ưu tiên trong chương trình nghị sự bằng việc ký Sắc lệnh Hành pháp 14179 về việc “Gỡ bỏ các rào cản đối với vị thế dẫn đầu của Mỹ trong AI”. Ngày 23/7, Kế hoạch Hành động của Nhà Trắng tiếp tục nêu các chiến lược để đạt được vị thế dẫn đầu của Mỹ trong lĩnh vực nhiều triển vọng này.
Tuy nhiên, Mỹ không phải là người chơi duy nhất. Trung Quốc được coi là đối thủ chính của Mỹ khi Bắc Kinh ban hành Sáng kiến đổi mới ứng dụng công nghệ thông tin, bao gồm việc phát triển và áp dụng AI rộng rãi.
Hai nền kinh tế hàng đầu thế giới đều chính thức khẳng định tầm quan trọng đặc biệt của lĩnh vực mới nổi này trong các văn bản pháp lý.
Sự phân tách công nghệ cao
AI là một phần của ngành công nghiệp công nghệ cao, bao gồm viễn thông, bán dẫn và hệ thống máy tính. Trong thập kỷ qua, ngành công nghiệp này đã chuyển từ toàn cầu hóa sang chủ nghĩa bảo hộ.
Vào năm 2018, Tổng thống Trump cấm các bộ ngành Mỹ sử dụng thiết bị viễn thông do các công ty Trung Quốc cung cấp như Huawei và ZTE, viện dẫn lý do an ninh quốc gia.
Mặc dù thỏa thuận thương mại Giai đoạn một do Mỹ ký kết với Trung Quốc vào ngày 15/1/2020 tạm thời làm giảm căng thẳng thuế quan, nhưng các hạn chế trong lĩnh vực công nghệ cao giữa hai nước vẫn duy trì.
Vào năm 2022, chính quyền của Tổng thống Joe Biden đã áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu bổ sung đối với chip máy tính tiên tiến và thiết bị bán dẫn, nhằm hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ hiệu suất cao của Bắc Kinh.
Đáp lại, Trung Quốc đưa ra các biện pháp đối phó vào ngày 26/12/2023, cấm sử dụng CPU Intel và AMD sản xuất tại Mỹ trong các máy tính của chính phủ và phê duyệt 18 bộ xử lý nội địa từ các công ty bao gồm Huawei và Phytium.
Thuế quan, đất hiếm và thỏa thuận mong manh
Sau khi nhậm chức Tổng thống Mỹ, ông Trump bắt đầu theo đuổi chính sách áp dụng các mức thuế mới. Trung Quốc đã đáp trả bằng các biện pháp tương ứng.
Căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc lên đến đỉnh điểm vào ngày 4/4, khi Bộ Thương mại Trung Quốc hạn chế xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm và nam châm liên quan. Đây là những yếu tố sống còn đối với các ngành công nghiệp quốc phòng, năng lượng và ô tô. Vào tháng 10/2025, Bắc Kinh đã áp dụng các biện pháp nhằm siết chặt kiểm soát.
Ngày 30/10 tại Busan, Hàn Quốc, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đạt thỏa thuận, với nội dung chính bao gồm Trung Quốc mua đậu nành từ nông dân Mỹ và gỡ bỏ các mức thuế quan đối với fentanyl. Đổi lại, Trung Quốc tạm dừng một số hạn chế xuất khẩu mới đối với khoáng sản đất hiếm, đồng thời một số nguyên tố bị hạn chế từ tháng 4/2025 sẽ được đưa vào khuôn khổ giấy phép xuất khẩu chung. Mỹ cam kết không áp thuế nhập khẩu mới.
Các chuyên gia nhận định đây là một bước đi chiến thuật hơn là đột phá, bởi các hạn chế trong ngành công nghệ cao vẫn chưa được đưa ra đàm phán, cho thấy lĩnh vực này mang tính chiến lược và là mặt trận cạnh tranh quan trọng giữa hai nước.
Giá vàng ngày 10/11 giữ vững ở mốc 4.000 USD. (Nguồn: Kitco)
Các công ty Mỹ đã và đang thống trị thị trường AI toàn cầu nhờ việc sở hữu công nghệ tiên tiến nhất, bao gồm các chip GPU. Hầu hết trung tâm dữ liệu cần thiết để xử lý dữ liệu AI đều nằm ở Mỹ, và các khoản đầu tư vào ngành công nghiệp AI của nước này cũng thuộc vào hàng lớn nhất thế giới.
Tuy nhiên, các công ty Mỹ vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc về các nguyên tố đất hiếm. Mặc dù chỉ cần lượng nhỏ trong sản xuất bán dẫn, những vật liệu này là không thể thay thế.
Trung Quốc chế biến khoảng 90% nguồn cung đất hiếm trên toàn cầu. Theo Cục Khảo sát địa chất Mỹ, các mỏ đất hiếm không chỉ tập trung ở Trung Quốc, mà còn ở nhiều quốc gia khác như Australia, Brazil, Nga, Việt Nam, Ấn Độ và cả Mỹ.
Các công ty khai thác lớn như Rio Tinto và BHP ngoài nguyên tố đất hiếm còn khai thác nhôm, đồng và quặng sắt. Tuy nhiên, biến động giá toàn cầu thường khiến họ khó tích lũy đủ vốn để mở rộng sản xuất.
Khai thác vàng: Phương án thay thế
Giá vàng đạt đỉnh gần 4.400 USD mỗi ounce vào ngày 20/10, mức cao kỷ lục lịch sử, và hiện dao động gần 4.000 USD. Các yếu tố cơ bản bao gồm việc các ngân hàng trung ương đa dạng hóa khỏi đồng USD, tăng trưởng nợ của Mỹ, và bất ổn địa chính trị, tiếp tục hỗ trợ giá vàng ở mức cao.
Morgan Stanley dự báo giá vàng sẽ đạt 4.500 USD vào giữa năm 2026.
Đối với các nhà khai thác vàng, điều này tạo ra dòng tiền đáng kể. Ví dụ, Newmont báo cáo chi phí bền vững toàn phần là 1.566 USD mỗi ounce, cho thấy lợi nhuận vững chắc ở mức giá hiện tại.
Nhu cầu vàng tăng mở ra cơ hội cho các nhà sản xuất thiết bị khai thác đầu tư vào đổi mới và công nghệ, có thể giảm chi phí vận hành và tăng năng suất của máy móc.
Khoản lợi tài chính này mang đến một cơ hội chiến lược: Sử dụng lợi nhuận từ vàng để tài trợ cho phát triển đất hiếm, trong đó có việc thăm dò các tài sản đất hiếm lân cận, bao gồm các đất hiếm nam châm giá trị cao như neodymium và praseodymium.
Ngay cả khi ở mức 3.500 USD mỗi ounce, vàng vẫn tạo ra đủ lợi nhuận để duy trì việc thăm dò đất hiếm trong nước mà không cần trợ cấp của chính phủ. Chính sách như vậy tạo ra một cơ chế đôi bên cùng có lợi, duy trì hoạt động khai thác trong nước, đồng thời trực tiếp giảm sự phụ thuộc chiến lược vào một nguồn duy nhất.
Nếu Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu về AI và đạt độc lập về khoáng sản đất hiếm nhờ nguồn cung trong nước và quốc tế, điều này có thể tạo ra một hình thức độc quyền thị trường mới.
Tuy nhiên, Trung Quốc liên tục chứng tỏ năng lực bắt kịp đối thủ. Với quyền kiểm soát gần 90% chế biến đất hiếm, Bắc Kinh gần như nắm độc quyền.
Do đó, Mỹ nên khuyến khích các nhà khai thác vàng đầu tư một phần quỹ vào thăm dò đất hiếm, đồng thời xây dựng cơ sở tài nguyên độc lập và đa dạng hơn, nhằm bảo đảm an ninh tài nguyên quốc gia.
(theo Modern Diplomacy)